Krwotok podpajęczynówkowy to nagłe i poważne zdarzenie medyczne, które polega na wylaniu się krwi do przestrzeni podpajęczynówkowej, czyli obszaru między mózgiem a oponą pajęczą. Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej interwencji medycznej. Zazwyczaj jest wynikiem pęknięcia tętniaka mózgu, ale może być również spowodowany urazem głowy, nadciśnieniem tętniczym lub innymi schorzeniami naczyniowymi. Szybkie rozpoznanie objawów i podjęcie leczenia zwiększa szanse na przeżycie i minimalizuje ryzyko trwałych uszkodzeń neurologicznych.
Główne przyczyny krwotoku podpajęczynówkowego
Najczęstszą przyczyną krwotoku podpajęczynówkowego jest pęknięcie tętniaka mózgu, czyli poszerzenia ściany naczynia krwionośnego w mózgu. Tętniaki mogą rozwijać się przez lata bezobjawowo, aż do momentu, gdy ich ściana osłabnie i pęknie pod wpływem podwyższonego ciśnienia krwi lub innych czynników. Inne, rzadsze przyczyny obejmują urazy głowy, które mogą prowadzić do uszkodzenia naczyń mózgowych i krwawienia. Nadciśnienie tętnicze, szczególnie niekontrolowane, znacząco zwiększa ryzyko zarówno powstawania tętniaków, jak i ich pęknięcia. Rzadziej krwotok może być spowodowany malformacjami tętniczo-żylnymi (AVM), czyli nieprawidłowymi połączeniami między tętnicami a żyłami w mózgu, lub innymi schorzeniami, takimi jak choroby układowe tkanki łącznej czy zaburzenia krzepnięcia krwi.
Czynniki ryzyka
Istnieje szereg czynników, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia krwotoku podpajęczynówkowego. Do najważniejszych należą wiek (ryzyko rośnie z wiekiem, szczególnie po 40. roku życia), płeć żeńska (kobiety są nieco bardziej narażone), palenie papierosów, które osłabia ściany naczyń krwionośnych, oraz nadmierne spożycie alkoholu. Dodatkowo, historia rodzinna występowania tętniaków mózgu lub krwotoku podpajęczynówkowego zwiększa predyspozycje. Osoby cierpiące na niekontrolowane nadciśnienie tętnicze, choroby nerek, a także osoby przyjmujące leki rozrzedzające krew lub środki antykoncepcyjne (szczególnie te starszej generacji) mogą być bardziej narażone.
Objawy krwotoku podpajęczynówkowego – jak je rozpoznać?
Charakterystycznym i najczęstszym objawem krwotoku podpajęczynówkowego jest nagły, bardzo silny ból głowy, często opisywany jako „najgorszy ból głowy w życiu”. Ból ten pojawia się zazwyczaj błyskawicznie i osiąga maksymalne natężenie w ciągu kilku minut. Może towarzyszyć mu sztywność karku, co jest spowodowane podrażnieniem opon mózgowych przez krew. Inne objawy mogą obejmować nudności i wymioty, utratę przytomności lub jej zaburzenia, światłowstręt (nadwrażliwość na światło), drgawki, zaburzenia widzenia (np. podwójne widzenie, nagłe pogorszenie wzroku) oraz osłabienie lub niedowład jednej strony ciała. W niektórych przypadkach mogą wystąpić również zaburzenia mowy.
Zwiastuny krwotoku
Nie zawsze krwotok podpajęczynówkowy pojawia się nagle. U niektórych osób mogą wystąpić tzw. objawy zwiastunowe, które pojawiają się na kilka dni lub tygodni przed właściwym krwotokiem. Mogą one obejmować nagłe, krótkotrwałe bóle głowy, które są mniej intensywne niż klasyczny ból towarzyszący pęknięciu tętniaka, lub jednostronne bóle głowy z towarzyszącymi zaburzeniami widzenia. Innym zwiastunem może być nagły ból w okolicy oka lub zmiana w wyrazie twarzy. W przypadku wystąpienia takich objawów, nawet jeśli nie są one bardzo nasilone, nie należy ich lekceważyć i konieczna jest konsultacja z lekarzem.
Diagnostyka krwotoku podpajęczynówkowego
Po wystąpieniu objawów sugerujących krwotok podpajęczynówkowy kluczowe jest jak najszybsze wezwanie pogotowia ratunkowego. Pierwszym krokiem w diagnostyce jest badanie neurologiczne, które ocenia stan pacjenta, jego świadomość, funkcje ruchowe i czuciowe. Następnie wykonuje się badania obrazowe. Tomografia komputerowa (TK) głowy jest zazwyczaj pierwszym i najczęściej stosowanym badaniem, które pozwala na wykrycie krwi w przestrzeni podpajęczynówkowej. W przypadku, gdy TK nie wykaże krwawienia, ale objawy są nadal silne, lekarz może zlecić nakłucie lędźwiowe, które pozwala na pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego i sprawdzenie obecności krwi lub jej produktów rozpadu.
Badania obrazowe potwierdzające przyczynę
Aby zidentyfikować źródło krwawienia, zazwyczaj konieczne są bardziej szczegółowe badania obrazowe. Angiografia tomokomputerowa (CTA) lub angiografia rezonansu magnetycznego (MRA) to techniki, które pozwalają na uwidocznienie naczyń krwionośnych w mózgu i zlokalizowanie tętniaka lub innej wady naczyniowej. Klasyczna angiografia mózgu, polegająca na podaniu kontrastu bezpośrednio do naczyń mózgowych przez cewnik, jest złotym standardem w diagnostyce, choć jest badaniem inwazyjnym. Wybór metody zależy od stanu pacjenta i dostępności technik w danym ośrodku medycznym.
Leczenie krwotoku podpajęczynówkowego
Leczenie krwotoku podpajęczynówkowego ma na celu przede wszystkim zatrzymanie krwawienia, zapobieganie jego nawrotom oraz minimalizowanie ryzyka powikłań. W przypadku potwierdzenia obecności tętniaka, stosuje się metody jego zamknięcia. Chirurgiczne klipsowanie tętniaka polega na założeniu specjalnego klipsa na jego szyję, co odcina dopływ krwi. Wewnątrznaczyniowe zamknięcie tętniaka to mniej inwazyjna metoda, polegająca na wprowadzeniu cewnika do naczynia krwionośnego i wypełnieniu tętniaka specjalnymi spiraliami (koilami) lub zastosowaniu stentów. Wybór metody zależy od lokalizacji, wielkości i kształtu tętniaka, a także od stanu ogólnego pacjenta.
Zapobieganie powikłaniom i rehabilitacja
Po opanowaniu ostrej fazy krwotoku, pacjent wymaga intensywnej opieki medycznej, która obejmuje monitorowanie ciśnienia tętniczego, zapobieganie skurczom naczyń mózgowych (które mogą prowadzić do niedokrwienia) oraz leczenie obrzęku mózgu. Rehabilitacja odgrywa kluczową rolę w procesie powrotu do zdrowia. Obejmuje ona fizjoterapię, terapię zajęciową i logopedię, mające na celu przywrócenie utraconych funkcji ruchowych, poznawczych i mowy. Długoterminowa opieka i regularne kontrole są niezbędne, aby monitorować stan pacjenta i zapobiegać nawrotom krwawienia.
